ایمنی حریق و آتشنشانی در ساختمان
ایمنی حریق و آتشنشانی در ساختمان یکی از بنیادیترین بخشهای طراحی و بهرهبرداری ساختمانهاست. مهم نیست ساختمان شما مسکونی کوچک باشد یا برج اداری ۳۰ طبقه؛ قوانین و استانداردهای ایمنی آـش نشانی برای همه یک اصل غیرقابل مذاکره محسوب میشود. رعایت این استانداردها فقط برای گرفتن تأییدیه پایانکار یا استعلام آتشنشانی نیست—بلکه در لحظهای که حادثه رخ میدهد، تنها چیزی که بین جان افراد و خطر مرگ قرار میگیرد، همین ضوابط است.
در این مقاله سعی شده تمام قوانین و استانداردهای اصلی که یک کارفرما، مهندس، مالک یا طراح سیستمهای ایمنی حریق باید بداند، به زبان ساده و کاملاً کاربردی توضیح داده شود.
چرا استانداردهای ایمنی حریق و آتشنشانی در ساختمان مهماند؟
استانداردها برای سلیقه شخصی نوشته نشدهاند؛ بلکه حاصل سالها تجربه، بررسی هزاران حادثه، درسآموختههای جهانی و تحقیقات تخصصیاند.
اهمیت رعایت استانداردها:
- جلوگیری از تلفات جانی
- جلوگیری از خسارت مالی گسترده
- تسهیل عملیات اطفا توسط نیروهای آتشنشانی
- کاهش زمان تخلیه اضطراری
- جلوگیری از گسترش دود و آتش
- افزایش دوام و ارزش ساختمان
- الزامی برای دریافت پایانکار
بخش اول: استانداردهای ملی و معتبر در ایران
1. مبحث سوم مقررات ملی ساختمان
این سند اصلیترین مرجع داخلی است. مبحث سوم به موضوع “حفاظت ساختمانها در برابر حریق” میپردازد و شامل بخشهای اصلی زیر است:
الف) طبقهبندی ساختمانها بر اساس:
- نوع کاربری (مسکونی، اداری، تجاری، درمانی، صنعتی و…)
- ارتفاع ساختمان
- میزان جمعیت
- بار آتش (Fire Load)
این طبقهبندی تعیین میکند چه سیستمهایی باید نصب شوند و حداقلهای ایمنی چیست.
ب) راههای خروج و فرار
از مهمترین بخشها می باشد که شامل موارد زیر است:
- تعداد خروجیهای اضطراری
- عرض پلهها و مسیرهای فرار
- حداقل فاصلههای لازم
- لزوم فشار مثبت در راهپله فرار
- محدودیت مصالح قابل اشتعال در مسیر فرار
ج) مقاومت مصالح در برابر آتش (Fire Resistance Rating)
مبحث سوم تعیین میکند:
- دیوارها چند ساعت مقاوم در برابر حریق باشند
- سقفها و کفها چه مقدار با آتش مقابله کنند
- چه بخشهایی باید در برابر دود عایق شوند
د) سیستم اعلام و اطفای حریق
مواردی مانند:
- تعیین نوع سیستم اعلام (متعارف، آدرسپذیر، هوشمند)
- جانمایی دتکتورها
- طراحی سیستم اسپرینکلر
- هیدرانت و رایزرترک
- کپسولهای آتشنشانی موردنیاز
را شامل می شوند.
2. ضوابط آتشنشانی شهرداری تهران
این ضوابط عملیاتیتر و جزئیتر از مبحث سوم هستند و شامل موارد دقیقتری مثل موارد زیر هستند:
الف) آییننامههای طراحی سیستم اعلام و اطفاء:
- فاصله دقیق دتکتورها
- نوع دتکتورها بر اساس کاربری فضا
- سطح حفاظتی لازم
- نحوه لولهکشی و کابلکشی
ب) چکلیستهای نقشه و بازدید
و برای گرفتن تأییدیه حتماً باید:
•نقشه اعلام و اطفا طراحی شود
•صلاحیت طراح مورد تأیید باشد
•بازدید میدانی انجام شود
3. تجهیزات استاندارد ایمنی حریق
آتشنشانی فقط تجهیزاتی را تأیید میکند که استاندارد معتبر، امکان نصب اصولی و حتماً دارای گواهی اصالت و سلامت باشند.
بخش دوم: استانداردهای بینالمللی مهم
1. استاندارد NFPA آمریکا
یکی از معتبرترین استانداردهای جهانی است:
- NFPA 10 → کپسول آتشنشانی
- NFPA 13 → اسپرینکلر
- NFPA 14 → رایزرترک و هیدرانت
- NFPA 72 → سیستم اعلام حریق
- NFPA 101 Life Safety Code → ایمنی جان انسانها
در ایران نیز بسیاری از مهندسان در فاز طراحی، از NFPA برای دقت بیشتر استفاده میکنند.
2. استانداردهای ISO (سازمان بینالمللی استانداردسازی)
ISO مجموعه گستردهای از استانداردهای مرتبط با مدیریت ریسک، ایمنی تجهیزات و سیستمهای اعلام و اطفای حریق ارائه میدهد. از جمله مهمترین آنها موارد زیر می باشد:
- ISO 7240: استاندارد جامع سیستمهای اعلام حریق
- ISO 14520: استاندارد سیستمهای اطفای حریق با گازهای پاک
- ISO 13943: واژهنامه تخصصی ایمنی در برابر آتش
3. استانداردهای EN (استانداردهای اروپا)
این استانداردها بهطور گسترده در سیستمهای اعلام و اطفای حریق تجهیزات اروپایی استفاده میشوند:
- EN 54: مجموعه استانداردهای بسیار معتبر برای تجهیزات اعلام حریق (دتکتورها، آژیرها، پنلها و…)
- EN 12845: استاندارد طراحی و اجرای سیستم اسپرینکلر
- EN 15004: معادل اروپایی استاندارد اطفای گازی (با گازهای FM200، Novec و…)
4. استانداردهای BS (بریتانیا)
استانداردهای انگلیسی که بهویژه در ایران بسیار مورد استفاده قرار میگیرند:
- BS 5839: طراحی و نصب سیستمهای اعلام حریق
- BS 5266: سیستمهای روشنایی اضطراری
- BS 5306: استاندارد خاموشکنندههای دستی
5. استانداردهای LPCB و VdS
این دو، سازمان های اروپایی هستند که نقش مهمی در تست، تأییدیه و تأیید کیفیت تجهیزات دارند.
- LPCB (انگلستان): مرجع تأییدیه تجهیزات حریق که بسیاری از برندهای معتبر از آن استفاده میکنند.
- VdS (آلمان): یکی از سختگیرانهترین نهادهای استاندارد برای تجهیزات اعلام و اطفاء حریق.
بخش سوم: اجزای اصلی قوانین ایمنی آتشنشانی
1. طراحی سیستم اعلام حریق
شامل:
- جانمایی دتکتورها متناسب با نوع خطر
- انتخاب نوع سیستم (آدرسپذیر، متعارف، هوشمند)
- رعایت فاصلهها مطابق NFPA و ضوابط تهران
- جانمایی آژیرها و شستیها
می باشد و هدف این سیستم تشخیص سریع دود، آتش و هشدار به افراد پیش از گسترش خطر است.
2. سیستم اطفای حریق
این سیستم به سه گروه تقسیم میشود:
الف) خاموش کننده دستی (کپسولها):
- پودری
- CO2
- فوم
- مایع شیمیایی
ب) نیمهاتوماتیک:
- هیدرانت
- جعبه آتشنشانی
ج) اتوماتیک:
- اسپرینکلر
- سیستم گازی FM200
- CO2
- Water Mist
3. کنترل دود و تهویه اضطراری
برای مثال مسیرهای فرار باید همیشه از دود پاک بمانند. استانداردها در این رابطه موارد زیر را الزام میکنند:
- راهپلهها فن فشار مثبت داشته باشند
- پارکینگها دارای تهویه باشند
- چاه آسانسور از مسیر حریق جدا شود
- و...
لازم بذکر است که این بنا به تعداد طبقات، کاربری، ارتفاع ساختمان و.... تغییر می کنند.
4. آموزش و مدیریت بحران
این مسئله به اندازه تجهیزات مهم است. قوانین تأکید میکنند که:
- ساکنان باید سالانه آموزش ببینند
- مانور تخلیه انجام شود
- مسئول ایمنی در ساختمانهای بزرگ تعیین شود
- و... .
بخش چهارم: رایجترین اشتباهاتی که باعث رد نقشه یا عدم تأیید بازدید میشود
این بخش که برای کارفرماها بسیار کاربردیست شامل موارد زیر است:
- فاصله اشتباه بین شستیها
- نصب دتکتور زیر کولر، بالای کابینت یا نزدیک دریچه هوا
- ناقص بودن رایزر گزارش جمعبندی
- انتخاب برندهای بدون تأییدیه
- کمبود کپسولها
- عدم رعایت فشار مثبت در پله فرار
- مسیرهای فرار با درهای غیر استاندارد
جمعبندی:
قوانین و استانداردهای ایمنی آتشنشانی، مجموعهای از توصیههای ساده و خشک نیستند؛ بلکه ابزارهایی هستند که مستقیم روی جان انسانها اثر میگذارند. هر ساختمانی که این قوانین را رعایت نکند، نهفقط از نظر قانونی دچار مشکل است، بلکه در شرایط بحرانی آسیبپذیری شدیدی دارد.
اگر قرار است استانداردی رعایت شود، باید از روز اول طراحی، تا اجرای سیستمها و سپس نگهداری دورهای، همه چیز مطابق اصول انجام شود.
دیدگاه خود را بنویسید